Vijftig jaar schrijven op Mallorca
donderdag 02 december 2010 13:00
Een man, vrouw en twee kleine kinderen (2 en 4) emigreren in januari 1960 vanuit de Jan Steenstraat in Amsterdam naar Mallorca. Het is een vermoeiende reis. Met tassen, koffers en kleine kinderen in de trein, overstappen in Brussel, overstappen in Parijs en vanuit de Franse hoofdstad met een oude boemeltrein verder richting Spaanse grens. Het grootse deel van de reis zit er dan op. In Barcelona moet het gezelschap nog de hele dag zien door te brengen, omdat de boot naar Mallorca pas ’s avonds vaart.

Zo begon het leven op Mallorca voor de schrijver/literair vertaler Jean Schalekamp, zijn vrouw Muriel ten Cate en zijn kinderen Jean Jacques en Asja. Nu, vijftig jaar later, wonen Jean en Muriel nog steeds op het eiland. Dochter Asja is inmiddels naar het Spaanse Terrassa vertrokken en zoon Jean Jacques woont in de buurt van de Duitse Bodensee. In de tussentijd werd op Mallorca zoon Fabian geboren, die nu met zijn vrouw en twee kinderen een stukje verderop woont.
Net als acht jaar geleden ontmoet ik in oktober van dit jaar Jean in het café bij de kerk in Costitx. De Nederlandse schrijver is inmiddels 84 jaar, maar dat weerhield hem er niet van om die ochtend te voet vanaf zijn huis in “el campo” naar het dorp te lopen. Een niet geheel vrijwillige tocht, want hij was vergeten dat zijn zoon Fabian deze dag met de auto op pad was.

Kunst
Nadat we onze cortado en café solo op hebben gedronken, stappen we in mijn auto en laat ik me door Jean naar de finca leiden. De auto past maar net tussen de bekende Mallorcaanse muurtjes, die dit soort landweggetjes omheinen. Gelukkig komt er geen tegemoetkomend verkeer. Geheel afgelegen van de rest van de wereld parkeer ik de auto op het erf. We lopen via een soort schuurtje het huis binnen en gaan op weg naar Jeans werkkamer op de eerste verdieping. We lopen door het atelier, waar zijn vrouw Muriel bezig is met een nieuw schilderij. Op de achtergrond klinkt klassieke muziek uit de radio. Op deze etage bevind ik me in de wereld der hogere kunsten, denk ik. Dat wordt bevestigd als ik Jeans werkkamer betreed. Het kan niet anders dan dat hier een schrijver werkt. De wanden zijn bedekt met overvolle boekenkasten en archiefmappen. Er is nog net plaats voor een schrijftafel en twee stoelen. Het gesprek kan beginnen.

In Nederland wil ik niet sterven, niet in die natte grond bederven
Deze woorden van de beroemde Nederlandse schrijver Slauerhoff schieten Jean Schalekamp te binnen als ik hem vraag wat de reden was om uit Nederland weg te gaan. Jean vertelt me over zijn besluit om vijftig jaar geleden naar Spanje te vertrekken.”Ik wilde naar Spanje. Ik kende Nederlanders die van Mallorca teruggingen naar Nederland en wij konden in dat huis terecht. Een enorm groot huis, maar ook verschrikkelijk vervallen. De huur was voor die tijd behoorlijk pittig, namelijk 1.000 peseta’s per maand”, vertelt hij. “ Het was 3 januari en koud, maar wij vonden het warm. Ik keek mijn ogen uit. Vooral die grote tuin natuurlijk met grote palmen Vanuit de serre keek je direct uit over de tuin. Achter in de tuin stond een klein huisje. Daar maakte ik mijn werkhuis van en begon met vertalen. Ik had net een grote vertaling gekregen van Bruna. Dat was “De laatste der rechtvaardigden” van André Schwarz-Bart. Het was tevens mijn eerste literaire vertaling. Dit boek vertaalde ik vanuit het Frans naar het Nederlands maar ik deed ook vertalingen uit het Engels en het Spaans.”

Franco
Jean Schalekamp wilde ook schrijven over de situatie in Spanje. Eerst schreef hij voor de Haagse Post. Daarna kwam hij via Jan Eijkelboom bij Vrij Nederland terecht. Jean: “In Vrij Nederland had ik de rubriek “Spaanse vliegjes”. Dat is nu niet meer zo bekend, maar in die tijd wel. Dan schreef ik zo nu en dan reportages van twee of drie pagina’s.

In Spanje kritisch schrijven over het Franco regime, dat lijkt me niet ongevaarlijk. Jean Schalekamp: “Het enige gevaar was dat ze me er uit zouden zetten. Ik moest om de zo veel jaar mijn residencia aanvragen. Eén keer kwam het voor dat ze me waarschuwden. Ze hadden waarschuwingen ontvangen van de ambassade in Nederland over mijn artikelen. Maar evengoed kreeg ik toch mijn residencia, al scheelde het een haartje.” Later vertelde hij wel dat zijn boek “Van een eiland kun je niet vluchten” hem een aantal schriftelijke bedreigingen opleverde van Spaanse fascisten. In dat boek voert Jean Schalekamp gesprekken met overlevenden van de massamoorden op Mallorca in 1936.

Oude cafés
In de biografie las ik dat Jean Schalekamp ooit een vereniging tot behoud van de oude cafés in Palma oprichtte. Jean Schalekamp: “Dat klopt, dat is heel lang geleden, een mooie tijd. Ik merkte toen dat er in die periode het ene oude café na het andere dicht ging, vooral in Palma, maar ook in de dorpen daar buiten. Ik ben toen gaan praten met vrienden, journalisten en we hebben er over geschreven. En ik dacht toen, waarom geen vereniging oprichten? In die tijd was er een groot enthousiasme, we hadden een heleboel leden. De vereniging heeft alleen niet lang bestaan, die ging vanzelf weer ten ziele. Maar het enthousiasme was er en we hebben toch aardig wat bereikt. We hadden een hele lijst opgesteld met de bedreigde cafés. Ja, dat was een leuke tijd.”

Schrijven
Als ik vraag wanneer hij begon met het schrijven voor de Diario de Mallorca, haalt hij enkele dikke archiefmappen uit de kast. Het zijn artikels en columns voor het Spaanse dagblad schreef. Begin jaren ‘70 begon Jean Schalekamp met het schrijven voor de Diario de Mallorca. Hij schreef over kunst, cultuur, politiek en had jaren lang een eigen column. Ik vraag hem hoe een buitenlandse taal zo goed onder de knie krijgt? “Je kunt een taal leren maar als je in het land zelf woont, dan scheelt dat enorm. In Nederland bezocht is destijds het gymnasium, maar dat heb ik nooit afgemaakt. In Frankrijk ging ik wel naar de Sorbonne waar cursussen werden aangeboden over de Franse literatuur.” Jean Schalekamp is onder andere vertaler van de boeken van Arturo Perez Reverte, een van de best verkochte schrijvers in Spanje. In Nederland vinden zijn boeken weinig aftrek. Reverte schrijft een soort avonturenboeken. Hij is zelf vaak op zee en schrijft over het zeeleven. “Die broodjes vliegen hier als broodjes over de toonbank”, zegt Jean Schalekamp.

Het schrijven zat een beetje in de familie, want zijn vader, dat ervoer hij pas later, schreef christelijke boeken. Jean geloofde daar niet in en was op zijn 14e levensjaar al een overtuigde atheïst. Dat is hij tot op de dag van vandaag gebleven. “Destijds durfde je er met niemand over te praten. Later op het gymnasium sprak ik erover met Jan Eijkelboom. Die had het ook, een christelijke opvoeding en hij geloofde ook niet meer.”

Spanje
In het Nederland van de jaren ’50 en ’60 reisden veel kunstenaars naar het zuiden. Vooral Ibiza was een geliefde bestemming. Jean Schalekamp: “Dat was een hele groep, waaronder Remco Campert en Bert Schierbeek. Bert Schierbeek was een hele goede vriend van ons waar we vaak logeerden. Laatst waren we nog bij zijn vrouw Thea.”

In Nederland vonden veel van zijn vrienden het maar raar dat hij naar Spanje wilde. Zijn moeders reactie vergeet hij nooit meer. “Hoe kan je dat nu doen, dat land waar we 80 jaar oorlog mee gevoerd hebben, dat fascistische land.” Dat was haar reactie.
Als een soort slotvraag wilde ik graag weten of hij door mensen geïnspireerd is. Hij denkt na, aarzelt. “In zekere zin, in die tijd las ik heel veel van de Vijftigers, maar of dat me geïnspireerd heeft? Ik ben absoluut geen dichter, ik ben een prozaschrijver. Ik heb het wel eens geprobeerd, maar …nee.’ Dan schiet hem te binnen dat hij laatst toch nog iets poëtisch had geschreven. Ergens, op een kladje. Hij zoekt op de schrijftafel, die bezaaid is met mappen en kladjes. Na lang zoeken geeft hij het op. Het papiertje is nu niet vindbaar. Misschien een volgende keer.

Tekstbureau Allard van Gent

Gneisenaustraße 43 10961 Berlin

Deutschland 

 Tel.: (0049) (0) 30 - 25209650 

Mobil: (0049) (0) 176 - 32831440 

www.tekstbureau-allard.nl   https://twitter.com/Allard_van_Gent